آغاز تحقیقات ایتالیا: تمرکز بر انحصارگرایی هوش مصنوعی
مقامات ضدانحصار ایتالیا اخیراً اعلام کرده‌اند که تحقیقات گسترده‌ای را درباره شرکت متا (مالک فیس‌بوک، اینستاگرام و واتس‌اپ) آغاز کرده‌اند. هدف اصلی این تحقیقات، بررسی این موضوع است که آیا متا با ادغام اجباری ابزار هوش مصنوعی خود، Meta AI، در اپلیکیشن پرطرفدار واتس‌اپ، قوانین رقابت اتحادیه اروپا را نقض کرده است یا خیر. این اقدام از سوی رگولاتورهای ایتالیایی، نشان‌دهنده نگرانی فزاینده در مورد تسلط غول‌های فناوری بر بازارهای نوظهور هوش مصنوعی است.
این تحقیقات پس از آن آغاز شد که قابلیت‌های Meta AI در ماه مارس 2025 به‌صورت ناگهانی و بدون اطلاع‌رسانی قبلی، روی رابط کاربری واتس‌اپ ظاهر شد. این ظهور پیش‌فرض و فراگیر، بلافاصله پرسش‌هایی را در مورد نحوه اعمال آن و رعایت حقوق مصرف‌کننده و قوانین رقابتی مطرح کرد. مقامات ایتالیایی معتقدند که این رویکرد می‌تواند به منزله تحمیل یک سرویس جدید به میلیاردها کاربر واتس‌اپ باشد.
نگرانی اصلی این است که متا از موقعیت غالب خود در بازار پیام‌رسان‌ها سوءاستفاده کرده و ابزار هوش مصنوعی خود را به شیوه‌ای غیررقابتی به کاربران تحمیل کرده باشد. این موضوع می‌تواند به معنای حذف رقابت سالم در زمینه توسعه ابزارهای هوش مصنوعی و در نهایت، محدود کردن انتخاب‌های کاربران باشد. این تحقیقات می‌تواند مسیر جدیدی را در نحوه نظارت بر ادغام فناوری‌های نوظهور در پلتفرم‌های بزرگ تعریف کند.
نقض قوانین رقابت اتحادیه اروپا: استراتژی متا چیست؟
بیانیه رسمی نهاد ناظر بر رقابت ایتالیا به وضوح نشان می‌دهد که آن‌ها از این استراتژی متا به شدت نگران هستند. این نهاد تأکید کرده که شرکت متا در مارس 2025 تصمیم گرفت ابزار هوش مصنوعی خود را “به‌صورت پیش‌فرض” در واتس‌اپ قرار دهد. این عبارت “به‌صورت پیش‌فرض” کلیدی است؛ چرا که نشان می‌دهد کاربران برای استفاده از این قابلیت مجبور به انجام هیچ عملی نبوده‌اند و Meta AI به طور خودکار در دسترس آن‌ها قرار گرفته است.
این رویکرد با روح قوانین رقابت اتحادیه اروپا که بر مبنای انتخاب آزادانه مصرف‌کننده و رقابت منصفانه بنا شده‌اند، در تضاد است. در واقع، مقامات ایتالیایی بر این باورند که متا با استفاده از پایگاه کاربری عظیم واتس‌اپ، قصد داشته تا کاربران را به سمت چت‌بات و خدمات دستیار هوش مصنوعی خود سوق دهد، بدون آنکه این سرویس‌ها از مزیت رقابتی واقعی برخوردار باشند.
این مسئله می‌تواند به ضرر شرکت‌های کوچک‌تر و استارتاپ‌های نوپا در حوزه هوش مصنوعی باشد که برای جذب کاربر و رقابت با غول‌هایی چون متا، نیاز به میدان بازی برابر دارند. اگر متا بتواند به سادگی و بدون نیاز به جلب رضایت فعال کاربران، خدمات هوش مصنوعی خود را در پرطرفدارترین اپلیکیشن پیام‌رسان جهان تحمیل کند، دیگر فعالان این حوزه شانسی برای رقابت عادلانه نخواهند داشت.
آسیب به رقبا و تقویت سلطه متا
یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های مقامات ایتالیایی، پیامدهای این اقدام برای اکوسیستم رقابتی هوش مصنوعی است. ادغام اجباری Meta AI در واتس‌اپ می‌تواند به متا این امکان را بدهد که بدون رویارویی با رقابت منصفانه، سهم بازار خود را در حوزه روبه‌رشد هوش مصنوعی به سرعت افزایش دهد. این امر به معنای بهره‌برداری از موقعیت مسلط واتس‌اپ برای تقویت یک محصول دیگر در بازار مجاور است که می‌تواند منجر به خفگی نوآوری و محدود شدن گزینه‌های موجود برای کاربران شود.
این شرایط، وضعیتی انحصاری برای متا در بازار هوش مصنوعی فراهم می‌آورد. شرکت‌هایی که در حال توسعه ابزارهای مشابه هستند، قادر نخواهند بود با مقیاس و نفوذ واتس‌اپ رقابت کنند. این امر در نهایت به مصرف‌کنندگان آسیب می‌رساند، زیرا آن‌ها به جای دسترسی به طیف وسیعی از ابزارهای هوش مصنوعی رقابتی و نوآورانه، به یک سرویس پیش‌فرض و تحمیل شده وابسته خواهند شد که ممکن است بهترین گزینه برای نیازهایشان نباشد.
بازرسی از دفاتر متا و هماهنگی با کمیسیون اروپا
جدیت این تحقیقات با انجام بازرسی از دفتر شرکت متا در ایتالیا آشکار شد. روز سه‌شنبه، مقامات ضدانحصار ایتالیا با همکاری پلیس مالی این کشور، از دفتر متا بازرسی به عمل آوردند تا شواهد لازم برای پرونده خود را جمع‌آوری کنند. این بازرسی نشان‌دهنده عزم راسخ ایتالیا برای پیگیری این موضوع و روشن شدن ابعاد مختلف آن است.
نکته قابل توجه دیگر، هماهنگی این تحقیقات با کمیسیون اروپا است. نهاد ناظر ایتالیا اعلام کرده که این بررسی در هماهنگی نزدیک با کمیسیون اروپا و بخش‌های مربوطه آن انجام می‌شود. این هماهنگی نشان می‌دهد که این موضوع نه تنها یک نگرانی ملی، بلکه یک دغدغه گسترده‌تر در سطح اتحادیه اروپا است. کمیسیون اروپا پیش از این نیز رویکردی سخت‌گیرانه در برابر غول‌های فناوری اتخاذ کرده و قوانین جدیدی مانند قانون بازارهای دیجیتال (DMA) را برای مقابله با رفتارهای ضدرقابتی آن‌ها معرفی کرده است.
این همکاری می‌تواند به این معنا باشد که یافته‌های تحقیقات ایتالیا، پیامدهای گسترده‌تری برای متا در سراسر اتحادیه اروپا خواهد داشت. اگر تخلفی ثابت شود، متا ممکن است با جریمه‌های سنگین و تغییرات اجباری در نحوه ارائه خدمات خود مواجه شود، که می‌تواند الگویی برای سایر پلتفرم‌های دیجیتال نیز باشد.
خطر وابستگی تدریجی کاربران به Meta AI
یکی از هشدارهای مهم نهاد ناظر ایتالیا این است که کاربران در معرض “وابستگی تدریجی” به Meta AI قرار دارند. این مفهوم به این معناست که هرچند در ابتدا ممکن است کاربران انتخاب‌های دیگری داشته باشند، اما با گذشت زمان و با بهبود Meta AI در ارائه پاسخ‌های دقیق‌تر و مرتبط‌تر، کاربران به تدریج به این ابزار وابسته می‌شوند. این وابستگی می‌تواند ناخواسته باشد و در نهایت، مانع از مهاجرت کاربران به سرویس‌های هوش مصنوعی دیگر شود.
این وابستگی تدریجی، یک تاکتیک رایج در بازار فناوری است که به “اثر قفل‌شوندگی” (lock-in effect) معروف است. پلتفرم‌های بزرگ با بهبود مداوم خدمات خود و ادغام عمیق آن‌ها با محصولات پرطرفدار، کاربران را به اکوسیستم خود وابسته می‌کنند. این امر، اگرچه ممکن است در کوتاه‌مدت به نفع کاربر باشد، اما در بلندمدت می‌تواند رقابت را از بین ببرد و انتخاب‌های مصرف‌کننده را محدود سازد.
چنین سناریویی می‌تواند به کاهش نوآوری در بازار هوش مصنوعی منجر شود، زیرا شرکت‌های جدید برای رقابت با یک سرویس پیش‌فرض و بهینه‌سازی‌شده که کاربران به آن عادت کرده‌اند، با موانع بسیار بزرگی روبرو خواهند شد. این وضعیت نه تنها به ضرر رقبا است، بلکه می‌تواند کیفیت کلی خدمات هوش مصنوعی را نیز تحت تأثیر قرار دهد، چرا که نبود رقابت کافی، انگیزه برای بهبود و نوآوری را کاهش می‌دهد.
پیامدهای گسترده برای پلتفرم‌های دیجیتال در اروپا
پرونده تحقیقاتی ایتالیا علیه متا، دارای پیامدهای بسیار گسترده‌ای برای کل بازار فناوری و نحوه استفاده از هوش مصنوعی در پلتفرم‌های دیجیتال در سراسر اروپا است. در عصری که هوش مصنوعی به سرعت در حال تبدیل شدن به یک فناوری محوری است، نحوه ادغام آن در خدماتی که میلیاردها نفر از آن‌ها استفاده می‌کنند، از اهمیت بالایی برخوردار است. این پرونده می‌تواند به عنوان یک آزمون مهم برای قوانین رقابتی اتحادیه اروپا در عصر هوش مصنوعی عمل کند.
اگر مقامات ایتالیایی به این نتیجه برسند که متا قوانین رقابت را نقض کرده است، این حکم می‌تواند به عنوان یک الگو برای سایر کشورهای عضو اتحادیه اروپا و حتی سایر حوزه‌های قضایی عمل کند. این امر می‌تواند به رگولاتورها در سراسر جهان این قدرت را بدهد که با اقدامات مشابه از سوی دیگر غول‌های فناوری، مانند گوگل و اپل، در زمینه ادغام هوش مصنوعی در محصولاتشان، مقابله کنند.
این پرونده همچنین می‌تواند به بازنگری در شیوه طراحی و ارائه خدمات هوش مصنوعی در پلتفرم‌های بزرگ منجر شود، به طوری که از همان ابتدا، اصول رقابت منصفانه و انتخاب مصرف‌کننده در آن‌ها لحاظ شود. این یک گام مهم به سوی تضمین یک بازار هوش مصنوعی سالم و رقابتی است که در نهایت به نفع نوآوری و کاربران خواهد بود.
نتیجه‌گیری و چشم‌انداز آینده
تحقیقات ایتالیا درباره ادغام Meta AI در واتس‌اپ، نقطه عطفی مهم در نظارت بر قدرت فزاینده غول‌های فناوری و نفوذ هوش مصنوعی در زندگی روزمره ما محسوب می‌شود. این پرونده فراتر از صرفاً واتس‌اپ و متا است؛ بلکه به این سوال اساسی می‌پردازد که آیا شرکت‌هایی با موقعیت غالب در یک بازار، مجاز هستند از آن موقعیت برای تحمیل خدمات جدید در بازارهای دیگر استفاده کنند، حتی اگر این خدمات به طور طبیعی رقابتی نباشند.
نتیجه این تحقیقات می‌تواند تأثیر عمیقی بر سیاست‌گذاری‌های آینده در حوزه فناوری و هوش مصنوعی در اروپا داشته باشد. اگر متا مجرم شناخته شود، این امر می‌تواند به تنظیم‌کننده‌ها جسارت بیشتری برای اعمال قوانین سخت‌گیرانه‌تر بدهد و شرکت‌های فناوری را وادار کند تا رویکرد مسئولانه‌تری در قبال ادغام هوش مصنوعی و رعایت اصول رقابت‌پذیری اتخاذ کنند. در نهایت، این پرونده می‌تواند مسیری را برای تضمین دسترسی کاربران به طیف گسترده‌ای از ابزارهای هوش مصنوعی نوآورانه و حفظ سلامت اکوسیستم فناوری در اروپا هموار سازد.
منبع: دیجیاتو
