در حادثه‌ای بی‌سابقه در جنگل‌های گویان فرانسه عقاب هارپی بزرگی به زنی که در حال عکاسی از مناظر بود، حمله و سرش را زخمی کرد.
معرفی عقاب هارپی: پادشاه بلامنازع آسمان‌های آمازون
عقاب هارپی (Harpy Eagle)، با نام علمی “Harpia harpyja”، بی‌تردید یکی از باشکوه‌ترین و قدرتمندترین پرندگان شکاری در کره زمین است. این هیبت‌آورترین عقاب، در دل جنگل‌های بارانی استوایی قاره آمریکا، از مناطق جنوبی مکزیک گرفته تا گستره‌های وسیع آمازون در برزیل، فرمانروایی می‌کند. شهرت اصلی این پرنده نه‌تنها به خاطر جثه عظیم و ظاهر خیره‌کننده‌اش، بلکه به دلیل توانایی بی‌نظیرش در شکار طعمه‌های بزرگ و پرقدرت است. عقاب‌های ماده، که به‌طور قابل توجهی از نرها بزرگ‌تر هستند، می‌توانند به وزنی بیش از ۹ کیلوگرم دست یابند و آن‌ها را به سنگین‌ترین گونه در میان تمام عقاب‌های جهان تبدیل می‌کنند. این وزن قابل توجه، به هارپی قدرت لازم برای حمل طعمه‌هایی که گاهی به وزن خودشان می‌رسند، می‌دهد.
یکی از ویژگی‌های بارز عقاب هارپی، بال‌های پهن و بلند آن است که طولشان به حدود دو متر می‌رسد. این بال‌ها به آن‌ها اجازه می‌دهند تا با مانورپذیری شگفت‌انگیزی در میان پیچ و خم‌های درختان انبوه جنگل پرواز کنند و با استفاده از بینایی فوق‌العاده قوی خود، شکار را از ارتفاعات بالا شناسایی کنند. اما عنصر اصلی در موفقیت آن‌ها به عنوان یک شکارچی، چنگال‌های بی‌اندازه بزرگ و نیرومندشان است. طول هر چنگال می‌تواند به ۷ تا ۱۰ سانتی‌متر برسد، اندازه‌ای که به شکل باورنکردنی با چنگال‌های یک خرس گریزلی بالغ قابل مقایسه است. این چنگال‌های تیز و خمیده، به هارپی امکان می‌دهند تا طعمه‌های اصلی خود، یعنی تنبل‌ها و میمون‌ها را، به راحتی از شاخه‌های درختان چنگ بزند و به هوا بلند کند. این توانایی، نقش مهمی در کنترل جمعیت این گونه‌ها و حفظ سلامت جنگل ایفا می‌کند.
زیستگاه بومی عقاب هارپی، جنگل‌های بارانی دست‌نخورده و بکر است، محیطی که برای زندگی، شکار و تولید مثل آن‌ها ضروری است. این جنگل‌ها پناهگاه امنی برای آن‌ها فراهم می‌کنند و منابع غذایی فراوانی در اختیارشان می‌گذارند. هارپی به‌عنوان یک شکارچی رأس هرم غذایی، نقش بسیار مهمی در حفظ تعادل بیولوژیکی اکوسیستم جنگل ایفا می‌کند. با این حال، متأسفانه، تخریب بی‌رویه جنگل‌ها برای کشاورزی، دامداری، و استخراج معادن، به همراه شکار غیرقانونی، به سرعت در حال کاهش جمعیت این پرندگان است. در نتیجه، عقاب هارپی اکنون به عنوان یک گونه نزدیک به تهدید در لیست قرمز اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) طبقه‌بندی شده است که زنگ خطری جدی برای بقای این پادشاه باشکوه جنگل‌های بارانی است.
رمزگشایی از حمله نادر: حادثه عقاب هارپی و زن گردشگر
در میان گونه‌های مختلف حیات وحش، به‌ویژه پرندگان شکاری بزرگ، حملات مستقیم به انسان‌ها پدیده‌ای فوق‌العاده نادر است. اغلب، حیوانات وحشی ترجیح می‌دهند از انسان‌ها فاصله بگیرند و تنها در صورت احساس تهدید جدی، یا دفاع از قلمرو و فرزندان خود، به سمت انسان‌ها حمله می‌کنند. این اصل در مورد عقاب‌های قدرتمندی چون هارپی نیز صدق می‌کند؛ آن‌ها عموماً به طعمه‌های طبیعی خود که در زنجیره غذایی‌شان قرار دارند، متمرکز هستند. در تاریخ، تنها یک نمونه مشهور از حمله پرنده شکاری به انسان، مربوط به جمجمه‌ای فسیل‌شده به نام «کودک تاونگ» است که حدود ۲.۵ میلیون سال قدمت دارد و روی آن آثاری شبیه به جای چنگال‌های عقاب دیده می‌شود، که نشان می‌دهد اجداد اولیه انسان شاید گهگاهی با چنین تهدیداتی مواجه بوده‌اند.
اما حادثه‌ای که در اکتبر ۲۰۲۳ در جنگل‌های انبوه گویان فرانسه رخ داد، یک استثنای کم‌سابقه و قابل مطالعه بود که توجه جامعه علمی را به خود جلب کرد. این واقعه در نزدیکی رودخانه کورو و در مجاورت یک اردوگاه طبیعت‌گردی که مکانی نسبتاً شناخته‌شده برای بازدیدکنندگان است، اتفاق افتاد. یک گروه متشکل از ده گردشگر به همراه راهنمای محلی خود، در حال پیاده‌روی در مسیری جنگلی بودند که به منطقه‌ای آرام برای شنا منتهی می‌شد. در طول مسیر، آن‌ها با منظره‌ای نادر روبرو شدند: یک عقاب هارپی بزرگ که با ابهت روی شاخه‌ای بلند نشسته بود. عقاب به وضوح به حضور افراد توجه نشان می‌داد و رفتاری غیرمعمول، یعنی بالا و پایین بردن سرش، از خود نشان می‌داد. این حرکت در بین پرندگان شکاری، اغلب به معنای ارزیابی فاصله و برآورد دقیق موقعیت طعمه پیش از حمله است.
زنی ۲۹ ساله، که وزنش حدود ۵۲ کیلوگرم بود، مشغول عکاسی از زیبایی‌های طبیعت بود و ناخواسته به محدوده فعالیت عقاب نزدیک‌تر شد. در این لحظه حساس، سایر اعضای گروه و همسرش از او فاصله گرفتند. هنگامی که زن و همسرش تصمیم گرفتند محل را ترک کنند، ناگهان عقاب با سرعت خیره‌کننده‌ای به سمت زن حمله‌ور شد. زن به سرعت واکنش نشان داد و خود را به صورت توپ جمع کرد و دستانش را روی صورتش گذاشت، اما عقاب با چنگال‌های عظیم خود، جمجمه او را هدف قرار داد و جراحات عمیقی بر جای گذاشت. همسر زن بلافاصله و با شجاعت تمام برای کمک به او وارد عمل شد. او با وجود حملات پی در پی پرنده، موفق شد با شدت سر عقاب را به زمین بکوبد و آن را برای لحظاتی در این وضعیت نگه دارد. این اقدام حیاتی به زن امکان داد تا از چنگ عقاب فرار کند. عقاب پس از این درگیری، به پرواز خود ادامه داد و به نظر می‌رسید آسیب جدی ندیده است، اما صدای آن برای مدتی طولانی در جنگل طنین‌انداز بود. زن حادثه‌دیده بلافاصله به بیمارستان منتقل شد و تحت درمان پزشکی برای زخم‌های عمیق سرش قرار گرفت. این حادثه، به دلیل نادری خود، بلافاصله تبدیل به سوژه بحث و پژوهش در محافل علمی شد.
عقاب‌های هارپی از تنبل‌ها و میمون‌ها تغذیه می‌کنند
پیامدهای حمله و درس‌های حفاظتی و تکاملی
اورتون میراندا و همکارانش در مقاله پژوهشی خود، با دقت به تحلیل دلایل احتمالی این حمله پرداختند. آن‌ها به این نکته اشاره کردند که در روزهای اخیر یک میمون در همان منطقه پیدا شده بود که لاشه آن احتمالاً طعمه عقاب بوده است. همچنین، پیش از مشاهده عقاب، گروه گردشگران با یک جونده به نام “پاکا” مواجه شده بودند. این شواهد نشان می‌دهد که احتمالاً گردشگران در زمانی که عقاب مشغول تغذیه از شکار خود یا در حال آماده‌سازی برای شکار جدید بوده است، ناخواسته به قلمرو و منبع غذایی آن تجاوز کرده‌اند. در چنین موقعیت‌هایی، پرندگان شکاری ممکن است برای دفاع از طعمه خود، حتی در برابر موجودات بزرگ‌تر مانند انسان‌ها، رفتاری تهاجمی از خود نشان دهند. میراندا فرضیه‌ای را مطرح می‌کند که حرکت بالا و پایین بردن سر عقاب، یک رفتار طبیعی برای سنجش فاصله و ارزیابی ابعاد طعمه بالقوه است، و عقاب ممکن است انسان‌ها را صرفاً به عنوان یک گونه نخستی‌سان بزرگ دیگر تلقی کرده باشد که در رژیم غذایی او جای دارند.
لورن مک‌گاف، پژوهشگر برجسته در حوزه تعاملات انسان و عقاب، تأکید می‌کند که حملات عقاب به انسان‌ها بسیار کم‌وقوع و غیرمعمول هستند. او توصیه می‌کند که در مواجهه با پرندگان شکاری که رفتارهای تهاجمی از خود نشان می‌دهند (مانند پرواز نزدیک یا تکان دادن سر)، بهترین و ایمن‌ترین راهکار، حفظ آرامش، اجتناب از حرکات ناگهانی و دور شدن تدریجی از منطقه است تا از تحریک بیشتر حیوان جلوگیری شود. میراندا نیز در تحقیقات خود، چهار مورد دیگر از حملات عقاب‌های هارپی به انسان‌ها را ثبت کرده است. نکته قابل توجه این است که در تمامی این موارد، قربانیان افراد کوچک‌جثه یا کودکان بوده‌اند و هیچ‌یک از این حوادث منجر به مرگ انسان‌ها نشده است، که خود شاهدی بر نادری و غیرکشنده بودن این حملات برای بزرگسالان است.
در جوامع بومی آمریکای جنوبی، عقاب هارپی اغلب به عنوان یک شکارچی قدرتمند و بالقوه خطرناک تلقی می‌شود که ممکن است به کودکان و افراد سالخورده حمله کند. اگرچه چنین حملاتی نادر هستند، اما همین ترس، گاهی منجر به آسیب رساندن مردم محلی به این پرندگان می‌شود. این وضعیت، معضلی جدی برای کارشناسان حفاظت از محیط زیست است، زیرا افزایش آگاهی عمومی درباره حملات می‌تواند به ترس بیشتر و در نتیجه، تهدید بیشتر برای بقای این گونه آسیب‌پذیر منجر شود. مک‌گاف همچنین اشاره می‌کند که تغییرات محیطی ناشی از فعالیت‌های انسانی، از جمله تخریب گسترده زیستگاه‌های طبیعی و نفوذ به قلمرو حیوانات، می‌تواند عامل اصلی بروز این رفتارهای تهاجمی غیرعادی در حیوانات وحشی باشد. حیوانات در مواجهه با کاهش منابع یا تهدید قلمرو خود، ممکن است رفتارهایی از خود نشان دهند که در شرایط عادی بروز نمی‌کنند.
این حادثه نادر، علاوه بر جنبه‌های حفاظتی، درس‌های مهمی در مورد اهمیت زندگی اجتماعی و همبستگی انسانی نیز در بر دارد. میراندا خاطرنشان می‌کند که در اغلب حملات عقاب هارپی به انسان‌ها، قربانی به تنهایی قادر به دفاع کامل از خود نبوده و نجات او تنها با دخالت و کمک شخص دیگری محقق شده است. این مشاهده، دیدگاهی عمیق‌تر به نقش زندگی اجتماعی در بقای انسان می‌بخشد. پژوهشگران معتقدند که رفتار گروهی و همکاری متقابل برای دفاع در برابر شکارچیان، ریشه‌ای بسیار کهن در تکامل گونه انسان دارد. از زمان اجداد اولیه ما، نیاز به دفاع جمعی در برابر خطرات محیطی، از جمله حملات درندگان بزرگ مانند پرندگان شکاری، یکی از محرک‌های اصلی برای اجتماعی شدن انسان‌ها و تشکیل گروه‌ها و جوامع بوده است. این همکاری و تکیه بر نیروی جمعی، عاملی اساسی در توانایی انسان برای بقا، پیشرفت و غلبه بر چالش‌های طبیعی در طول میلیون‌ها سال بوده است.
منبع: Zoomit
