اوپن‌ای‌آی: انتشار مدل‌های زبان با وزن باز

اوپن‌ای‌آی (OpenAI) سرانجام اولین مدل‌های زبان بزرگ با وزن باز (open-weight large language models) خود را از زمان انتشار GPT-2 در سال ۲۰۱۹ منتشر کرد. این مدل‌های جدید با نام “gpt-oss”، در دو اندازه موجود هستند و در بنچمارک‌ها، عملکردی مشابه با مدل‌های o3-mini و o4-mini این شرکت نشان می‌دهند. برخلاف مدل‌های قبلی، این مدل‌های باز را می‌توان آزادانه دانلود، اجرا و حتی بر روی دستگاه‌های محلی تغییر داد.

طی سالیان گذشته که اوپن‌ای‌آی مدل باز LLM منتشر نکرده بود، برخی کاربران آن را “ClosedAI” می‌نامیدند. این ناامیدی در ماه‌های اخیر، با دو بار تاخیر در انتشار این مدل‌های مورد انتظار، افزایش یافته بود. با این حال، با این رونمایی، اوپن‌ای‌آی جایگاه خود را در میان کاربران مدل‌های باز دوباره تثبیت می‌کند.

این انتشار در زمان حساسی رخ می‌دهد؛ متا (Meta) که با مدل‌های لاما (Llama) پیشرو بود، ممکن است به سمت مدل‌های بسته حرکت کند. همزمان، مدل‌های باز چینی مانند DeepSeek، Kimi K2 و Qwen از علی‌بابا، محبوبیت بیشتری کسب کرده و از رقبای آمریکایی پیشی گرفته‌اند. این رقابت فزاینده در هوش مصنوعی، به‌ویژه در بخش مدل‌های باز، نشان‌دهنده تغییر قدرت جهانی در این فناوری است.

کاربردهای کلیدی و مزایای استراتژیک

مدل‌های باز کاربردهای کلیدی متعددی دارند. سازمان‌ها می‌توانند مدل‌ها را برای اهداف خاص خود سفارشی‌سازی کرده یا با اجرای آن‌ها بر روی تجهیزات خود، در هزینه‌ها صرفه‌جویی کنند. البته، این تجهیزات هزینه اولیه قابل توجهی دارند.

برای نهادهایی مانند بیمارستان‌ها، شرکت‌های حقوقی و دولت‌ها، امنیت داده‌ها حیاتی است. این سازمان‌ها به مدل‌هایی نیاز دارند که بتوانند آن‌ها را به صورت محلی و بدون نیاز به انتقال داده‌ها به سرورهای خارجی اجرا کنند. مدل‌های باز این امکان را فراهم می‌کنند تا داده‌های حساس در محیطی کنترل‌شده و امن پردازش شوند. اوپن‌ای‌آی با انتشار مدل‌های باز خود تحت مجوز Apache 2.0، این فعالیت‌ها را تسهیل کرده است. این مجوز اجازه استفاده تجاری از مدل‌ها را می‌دهد. ناتان لامبرت از موسسه هوش مصنوعی آلن، این انتخاب را ستودنی می‌داند، زیرا چنین مجوزهایی برای مدل‌های چینی معمول است، اما متا مجوزهای محدودتری برای لاما ارائه کرده بود.

تاثیر بر اکوسیستم تحقیقاتی و رقابت‌پذیری

محققان LLMها نیز به مدل‌های باز نیاز دارند تا بتوانند آن‌ها را با جزئیات بررسی و دستکاری کنند. پیتر هندرسون، استادیار دانشگاه پرینستون، معتقد است که این اقدام اوپن‌ای‌آی، تلاشی برای بازپس‌گیری سلطه خود در اکوسیستم تحقیقاتی است. اگر محققان gpt-oss را به عنوان ابزارهای اصلی خود بپذیرند، اوپن‌ای‌آی می‌تواند از مزایایی مانند ادغام نوآوری‌های سایر محققان در مدل‌های اختصاصی خود بهره‌مند شود.

لامبرت می‌افزاید که انتشار مدل باز اکنون می‌تواند به اوپن‌ای‌آی کمک کند تا جایگاه سابق خود را در محیط هوش مصنوعی رقابتی بازگرداند. او می‌گوید: “این به سال‌ها پیش بازمی‌گردد، زمانی که آن‌ها به عنوان ‘شرکت اصلی هوش مصنوعی’ شناخته می‌شدند.” اکنون، کاربران مدل‌های باز می‌توانند تمامی نیازهای خود را با محصولات اوپن‌ای‌آی برطرف کنند، بدون نیاز به روی آوردن به رقبا.

ابعاد ژئوپلیتیکی و نفوذ قدرت نرم

افزایش محبوبیت مدل‌های باز چینی مانند Qwen در سال گذشته، عامل مهمی در تصمیم‌گیری‌های اوپن‌ای‌آی بوده است. اگرچه اوپن‌ای‌آی این اقدام را پاسخی به رقبا نمی‌داند، اما به پیامدهای ژئوپلیتیکی تسلط چین بر مدل‌های باز آگاه است. این شرکت در وبلاگ خود نوشت: “دسترسی گسترده به این مدل‌های توانمند با وزن باز که در ایالات متحده ساخته شده‌اند، به گسترش ریل‌های هوش مصنوعی دموکراتیک کمک می‌کند.”

مشاهدات نشان می‌دهد که مدل‌های چینی، مانند DeepSeek، اغلب از صحبت در مورد موضوعات ممنوع شده توسط حزب کمونیست چین، مانند میدان تیان‌آن‌من، خودداری می‌کنند. این محدودیت‌ها و خطرات بلندمدت‌تر (مثل نوشتن کدهای آسیب‌پذیر توسط مدل‌های عامل‌محور) کارشناسان هوش مصنوعی را نگران پذیرش رو به رشد مدل‌های چینی کرده است. هندرسون می‌گوید: “مدل‌های باز شکلی از قدرت نرم هستند.”

لامبرت گزارشی منتشر کرده که نشان می‌دهد چگونه مدل‌های چینی از مدل‌های آمریکایی مانند لاما پیشی گرفته و از تعهدی مجدد به توسعه مدل‌های باز داخلی حمایت می‌کند. چندین محقق و کارآفرین برجسته هوش مصنوعی این گزارش را امضا کرده‌اند. دولت ترامپ نیز توسعه مدل‌های باز را در طرح اقدام هوش مصنوعی خود مورد تاکید قرار داده است. اوپن‌ای‌آی با انتشار این مدل‌ها و اظهارات قبلی، خود را با این موضع همسو کرده است.

ریشی بوماسانی از استنفورد می‌گوید: “[اوپن‌ای‌آی] به وضوح رقابت ایالات متحده و چین را یک مسئله کلیدی می‌بیند و می‌خواهد برای سیستم ایالات متحده بسیار مهم باشد.” اوپن‌ای‌آی ممکن است از همسویی با اولویت‌های هوش مصنوعی دولت، مزایای سیاسی کسب کند، زیرا برای ساخت زیرساخت‌های گسترده خود به حمایت سیاسی نیاز دارد. این حرکت استراتژیک، موقعیت اوپن‌ای‌آی را در بازار رقابتی هوش مصنوعی و همچنین در امنیت ملی و برتری فناورانه ایالات متحده تقویت می‌کند.

منبع: MIT Technology Review