مقدمه: بازار سیاه پررونق تراشه‌های پیشرفته

در یک تحول نگران‌کننده که نشان‌دهنده ناکامی تلاش‌ها برای مهار جاه‌طلبی‌های فناورانه پکن است، گزارش‌هایی مبنی بر قاچاق تراشه‌های هوش مصنوعی شرکت انویدیا به ارزش تقریبی یک میلیارد دلار به چین منتشر شده است. این عملیات قاچاق گسترده، پس از اعمال کنترل‌های سخت‌گیرانه صادراتی توسط دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا، صورت گرفته و نشان‌دهنده وجود یک بازار سیاه پررونق برای نیمه‌رساناهای ساخت ایالات متحده است. این تراشه‌ها که قلب تپنده فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی و ابررایانش محسوب می‌شوند، برای توسعه قابلیت‌های نظامی و غیرنظامی چین حیاتی هستند.

این خبر، بار دیگر چالش‌های عظیمی را که واشنگتن در برابر زنجیره‌های تامین جهانی و شبکه‌های زیرزمینی قاچاق با آن روبروست، برجسته می‌کند. هدف از تحریم‌های آمریکا، جلوگیری از دسترسی چین به فناوری‌های پیشرفته‌ای بود که می‌توانست برتری نظامی و اقتصادی این کشور را تقویت کند. با این حال، ارزش یک میلیارد دلاری تراشه‌های قاچاق شده، نه تنها حجم عظیم تقاضای چین را نشان می‌دهد، بلکه به سودآوری باورنکردنی این تجارت غیرقانونی نیز اشاره دارد که انگیزه‌های قوی برای دور زدن محدودیت‌ها ایجاد می‌کند. این وضعیت، رقابت فزاینده فناورانه میان دو قدرت بزرگ اقتصادی جهان را وارد فاز جدیدی می‌کند.

ریشه محدودیت‌ها: سیاست‌های دولت ترامپ

سیاست‌های کنترل صادراتی که به این قاچاق گسترده منجر شده‌اند، عمدتاً در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ ریشه دارند. دولت او با نگرانی از پیشرفت‌های سریع چین در زمینه هوش مصنوعی و توانایی‌های نظامی ناشی از آن، مجموعه‌ای از محدودیت‌ها را بر صادرات فناوری‌های کلیدی، به ویژه نیمه‌رساناها، به چین اعمال کرد. هدف اصلی این محدودیت‌ها، کند کردن سرعت توسعه فناوری در چین و حفظ برتری تکنولوژیکی ایالات متحده بود. این اقدامات در واقع بخشی از یک استراتژی گسترده‌تر برای مقابله با آنچه “جاه‌طلبی‌های تکنولوژیکی تهاجمی” پکن نامیده می‌شد، به شمار می‌رفت.

این سیاست‌ها شامل قرار دادن شرکت‌های چینی در لیست سیاه تجاری و اعمال محدودیت بر شرکت‌های آمریکایی برای فروش محصولات خاص به آن‌ها بود. تراشه‌های هوش مصنوعی انویدیا که به دلیل قابلیت‌های پردازشی بی‌نظیرشان شناخته می‌شوند، در صدر فهرست کالاهای ممنوعه قرار داشتند. واشنگتن معتقد بود که این تراشه‌ها می‌توانند در توسعه سلاح‌های پیشرفته، سیستم‌های نظارتی و سایر فناوری‌های حساس با کاربرد دوگانه (نظامی و غیرنظامی) در چین مورد استفاده قرار گیرند، که این امر امنیت ملی آمریکا را به خطر می‌اندازد.

با این حال، منتقدان این سیاست‌ها استدلال می‌کردند که چنین محدودیت‌هایی می‌تواند به ایجاد یک بازار سیاه قوی منجر شود و چین را به سمت خودکفایی در تولید تراشه سوق دهد. آنچه اکنون شاهد آن هستیم، گویی تاییدی بر این نگرانی‌هاست، زیرا حجم عظیم قاچاق نشان می‌دهد که تقاضا در چین همچنان بالاست و روش‌هایی برای دور زدن تحریم‌ها پیدا می‌شود. این موضوع، پیچیدگی جنگ تکنولوژیکی و دشواری کنترل جریان اطلاعات و قطعات در یک اقتصاد جهانی‌شده را به خوبی نشان می‌دهد.

اهمیت تراشه‌های انویدیا در عصر هوش مصنوعی

تراشه‌های هوش مصنوعی انویدیا، به ویژه واحدهای پردازش گرافیکی (GPUs) پیشرفته این شرکت، در حال حاضر ستون فقرات انقلاب هوش مصنوعی در سراسر جهان محسوب می‌شوند. این تراشه‌ها با قابلیت‌های محاسباتی موازی فوق‌العاده خود، برای آموزش مدل‌های بزرگ زبانی (LLMs)، توسعه سیستم‌های بینایی کامپیوتری، پردازش زبان طبیعی و سایر کاربردهای پیچیده هوش مصنوعی ضروری هستند. بدون دسترسی به این نوع سخت‌افزار، پیشرفت در حوزه‌های کلیدی هوش مصنوعی به شدت کند خواهد شد.

برای چین، که هدف بلندپروازانه‌ای برای تبدیل شدن به رهبر جهانی در هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰ دارد، دسترسی به این تراشه‌ها حیاتی است. این کشور نه تنها برای توسعه صنعتی و اقتصادی خود به این فناوری نیاز دارد، بلکه در برنامه‌های نظامی و دفاعی خود نیز به شدت به هوش مصنوعی متکی است. از این رو، هرگونه محدودیت در دسترسی به تراشه‌های انویدیا، به مثابه ضربه‌ای جدی به برنامه‌های استراتژیک پکن تلقی می‌شود و این امر، انگیزه‌های شدیدی برای تهیه این تراشه‌ها از هر طریق ممکن، حتی از طریق قاچاق، ایجاد می‌کند.

تقاضای بالا و اهمیت استراتژیک این تراشه‌ها، قیمت آن‌ها را در بازار سیاه به میزان قابل توجهی افزایش داده است. این اختلاف قیمت میان بازار قانونی (که دسترسی به آن برای چین محدود است) و بازار غیرقانونی، فرصت‌های سودآوری عظیمی را برای قاچاقچیان ایجاد می‌کند. این وضعیت نه تنها تحریم‌ها را بی‌اثر می‌کند، بلکه به رشد شبکه‌های جنایی سازمان‌یافته‌ای دامن می‌زند که از این خلاء برای کسب منافع مالی بهره‌برداری می‌کنند.

شیوه‌های پیچیده قاچاق و دور زدن تحریم‌ها

قاچاق تراشه‌های انویدیا به چین، عملیاتی بسیار پیچیده و چندلایه است که اغلب از روش‌های خلاقانه و پنهانی برای دور زدن سیستم‌های نظارتی استفاده می‌کند. یکی از رایج‌ترین شیوه‌ها، استفاده از کشورهای ثالث به عنوان “ایستگاه میانی” است. در این سناریو، تراشه‌ها ابتدا به کشورهایی صادر می‌شوند که تحت محدودیت‌های شدید آمریکا نیستند، و سپس از آنجا به صورت غیرقانونی به چین منتقل می‌شوند. این مسیرهای مبهم، ردیابی و توقف جریان کالا را برای مقامات آمریکایی بسیار دشوار می‌سازد.

روش دیگر، استفاده از شرکت‌های صوری یا پوششی است. این شرکت‌ها که اغلب در مناطق آزاد تجاری یا حوزه‌های قضایی با قوانین نظارتی ضعیف ثبت شده‌اند، به عنوان خریداران قانونی تراشه‌ها عمل می‌کنند. پس از خرید، این تراشه‌ها به مقصدهای نهایی خود در چین منتقل می‌شوند، بدون اینکه هویت واقعی خریدار نهایی یا مقصد نهایی مشخص باشد. برخی گزارش‌ها نیز به تغییر برند یا بسته‌بندی تراشه‌ها اشاره دارند تا شناسایی آن‌ها توسط نهادهای بازرسی دشوارتر شود. حتی مواردی از قاچاق تراشه‌ها به صورت قطعات جداگانه و مونتاژ مجدد آن‌ها در چین نیز مشاهده شده است.

این شبکه‌های قاچاق اغلب توسط افراد یا گروه‌هایی با ارتباطات گسترده بین‌المللی اداره می‌شوند که قادرند از نقاط ضعف در قوانین بین‌المللی، فساد در برخی گمرکات و نیز مهارت‌های لجستیکی خود برای انجام این معاملات سودآور بهره ببرند. موفقیت آن‌ها در قاچاق حجم عظیمی از تراشه‌ها به ارزش یک میلیارد دلار، نشان‌دهنده چابکی و تطبیق‌پذیری این شبکه‌ها در برابر محدودیت‌های در حال تحول است.

پیامدهای اقتصادی و ژئوپلیتیکی قاچاق

قاچاق تراشه‌های هوش مصنوعی به چین، پیامدهای گسترده‌ای در ابعاد اقتصادی و ژئوپلیتیکی دارد. از نظر اقتصادی، این پدیده نه تنها به شرکت‌های آمریکایی که ملزم به رعایت تحریم‌ها هستند، آسیب می‌رساند، بلکه به شرکت‌های چینی نیز اجازه می‌دهد تا با دور زدن محدودیت‌ها، به توسعه فناوری خود ادامه دهند. این امر رقابت منصفانه را مختل کرده و ممکن است سرمایه‌گذاری در زنجیره‌های تامین بومی آمریکا را کم‌رنگ‌تر کند، چرا که چین همچنان از طریق کانال‌های غیرقانونی به فناوری‌های مورد نیاز خود دست می‌یابد.

در سطح ژئوپلیتیکی، این قاچاق، تاثیرگذاری سیاست‌های خارجی آمریکا را زیر سوال می‌برد. هدف اصلی تحریم‌ها، تضعیف توانایی‌های چین در زمینه‌هایی مانند هوش مصنوعی و نظامی بود. اما با ادامه جریان قاچاق، این اهداف به طور کامل محقق نمی‌شوند و چین همچنان می‌تواند به پیشرفت خود ادامه دهد. این وضعیت می‌تواند به تشدید تنش‌ها میان واشنگتن و پکن منجر شود، زیرا آمریکا ممکن است در واکنش به این “دور زدن‌ها”، محدودیت‌های شدیدتری را اعمال کند یا به دنبال ابزارهای جدید برای اجرای مؤثرتر تحریم‌ها باشد.

علاوه بر این، این وضعیت بر روابط تجاری بین‌المللی نیز تاثیر می‌گذارد. کشورهایی که به عنوان مسیرهای قاچاق مورد استفاده قرار می‌گیرند، ممکن است تحت فشار آمریکا قرار گیرند تا کنترل‌های خود را افزایش دهند، که این امر می‌تواند منجر به پیچیدگی‌های جدید در روابط دوجانبه و منطقه‌ای شود. به طور کلی، قاچاق گسترده تراشه‌های انویدیا، نه تنها نشانه‌ای از پیچیدگی جنگ تکنولوژیکی است، بلکه یادآور این نکته است که در دنیای به هم پیوسته امروز، اعمال کنترل‌های یک‌جانبه بدون همکاری گسترده بین‌المللی، با چالش‌های جدی روبروست.

چالش‌های پیش روی واشنگتن برای مقابله

مقابله با قاچاق گسترده تراشه‌های هوش مصنوعی به چین، چالش‌های بی‌شماری را برای دولت آمریکا به همراه دارد. نخستین چالش، ماهیت شبکه‌های قاچاق است که به طور مداوم در حال تغییر و تطبیق با محیط جدید هستند. این شبکه‌ها اغلب از شرکت‌های پوششی، واسطه‌های بین‌المللی و روش‌های حمل و نقل پنهانی استفاده می‌کنند که شناسایی و رهگیری آن‌ها را دشوار می‌سازد. فقدان شفافیت در زنجیره‌های تامین جهانی و وجود بازیگران غیردولتی که صرفاً به دنبال سود هستند، این وضعیت را پیچیده‌تر می‌کند.

دومین چالش، وسعت و پیچیدگی اقتصاد جهانی است. با وجود تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان متعدد در سراسر جهان، ردیابی تمامی تراشه‌های تولیدی و اطمینان از عدم رسیدن آن‌ها به مقصدهای ممنوعه، عملاً غیرممکن است. این حجم عظیم تجارت و لجستیک، فرصت‌های بی‌شماری را برای نفوذ شبکه‌های قاچاق فراهم می‌آورد. علاوه بر این، حتی اگر یک کشور موفق به اعمال تحریم‌ها شود، کشورهای دیگر ممکن است همکاری لازم را نداشته باشند، که این امر منجر به ایجاد “سوراخ‌هایی” در دیوار تحریم‌ها می‌شود.

چالش سوم، انگیزه‌های مالی قدرتمند است. با توجه به تقاضای شدید چین و ارزش بالای تراشه‌های هوش مصنوعی، سود حاصل از قاچاق این محصولات بسیار زیاد است. این سودآوری، انگیزه‌ای قوی برای افراد و سازمان‌ها ایجاد می‌کند تا با وجود ریسک‌ها، به این تجارت غیرقانونی روی آورند. مبارزه با این انگیزه‌ها نیازمند رویکردهای چندجانبه، از جمله افزایش همکاری‌های اطلاعاتی بین‌المللی، تقویت قوانین مبارزه با پولشویی و اعمال مجازات‌های سنگین‌تر برای متخلفان است تا ریسک این تجارت غیرقانونی را به حدی افزایش دهد که سودآوری آن دیگر توجیه‌پذیر نباشد.

آینده کنترل‌های صادراتی و رقابت فناوری

مسئله قاچاق تراشه‌های هوش مصنوعی انویدیا، به عنوان نمادی از یک جنگ تکنولوژیکی گسترده‌تر بین آمریکا و چین، بر آینده کنترل‌های صادراتی و رقابت فناوری سایه افکنده است. واشنگتن با این چالش روبروست که چگونه می‌تواند اثربخشی تحریم‌های خود را افزایش دهد بدون اینکه به طور ناخواسته چین را به سمت خودکفایی سریع‌تر در زمینه تولید تراشه سوق دهد. این یک توازن ظریف است: فشار بیش از حد می‌تواند باعث شود پکن منابع بیشتری را برای توسعه قابلیت‌های بومی خود در زمینه نیمه‌رساناها اختصاص دهد و در بلندمدت از وابستگی به فناوری‌های خارجی رها شود.

در آینده، احتمالاً شاهد افزایش تمرکز بر همکاری‌های بین‌المللی برای اجرای موثرتر تحریم‌ها خواهیم بود. آمریکا ممکن است تلاش کند تا متحدان خود را متقاعد کند که محدودیت‌های مشابهی را اعمال کنند و اطلاعات مربوط به شبکه‌های قاچاق را به اشتراک بگذارند. همچنین، ممکن است شاهد گسترش دامنه تحریم‌ها به فناوری‌های جدیدتر و همچنین تشدید نظارت بر شرکت‌هایی باشیم که به عنوان واسطه عمل می‌کنند. این رویکرد می‌تواند شامل استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی برای شناسایی الگوهای مشکوک در داده‌های تجاری و لجستیکی باشد.

از سوی دیگر، چین نیز به احتمال زیاد تلاش‌های خود را برای توسعه صنعت نیمه‌رسانای داخلی خود تسریع خواهد کرد. این ممکن است شامل سرمایه‌گذاری‌های عظیم دولتی، جذب استعدادهای بین‌المللی و تمرکز بر تحقیق و توسعه در حوزه‌های کلیدی باشد. نتیجه نهایی این رقابت تکنولوژیکی، نه تنها بر آینده اقتصاد جهانی، بلکه بر توازن قدرت ژئوپلیتیکی در دهه‌های آینده نیز تاثیر خواهد گذاشت. قاچاق ۱ میلیارد دلاری تراشه‌های انویدیا تنها نوک کوه یخ در این نبرد پنهان برای برتری فناورانه است.

منبع مقاله: Financial Times