در دنیای پرشتاب هوش مصنوعی، جایی که پیشرفت‌ها با سرعتی سرسام‌آور رخ می‌دهند، مارک زاکربرگ، مدیرعامل و بنیان‌گذار متا، با چشم‌اندازی جسورانه از «هوش فراگیر» (superintelligence) که در دسترس است، توجهات را به خود جلب کرده است. این اعلامیه، پس از یک موج بی‌سابقه از استخدام محققان برجسته هوش مصنوعی از شرکت‌های رقیب مانند OpenAI، گوگل و اپل، و پیشنهاد بسته‌های حقوقی جذاب، صنعت فناوری را به لرزه درآورده است. این اقدام متا نشان‌دهنده یک تغییر استراتژیک و تمرکز عمیق‌تر بر توسعه هوش مصنوعی پیشرفته است که می‌تواند آینده تعاملات انسانی با فناوری را شکل دهد.
تمرکز زاکربرگ بر هوش فراگیر شخصی، رویکردی متفاوت از برخی رقبای صنعت، از جمله OpenAI را نشان می‌دهد که بیشتر بر خودکارسازی وظایف با ارزش اقتصادی تأکید دارند. این دو دیدگاه، هرچند به ظاهر متفاوت، در نهایت به سمت هدف مشترک افزایش توانایی‌های انسانی سوق پیدا می‌کنند. آنچه زاکربرگ مطرح می‌کند، فراتر از بهره‌وری صرف، به سمت توانمندسازی افراد برای دستیابی به اهداف شخصی، خلق ایده‌ها، تجربه ماجراجویی‌ها، و بهبود روابط انسانی است.
بیانیه اخیر زاکربرگ، نه تنها به قابلیت‌های فنی بلکه به فلسفه زیربنایی توسعه هوش مصنوعی در متا می‌پردازد. او تاکید می‌کند که هوش فراگیر باید ابزاری برای توانمندسازی فردی باشد، نه نیرویی که بخش‌های وسیعی از جامعه را جایگزین کند. این نگاه، ریشه در باور متا به ارتقاء پیشرفت انسانی از طریق تلاش‌های فردی دارد، باوری که در تمامی محصولات این شرکت، از فیس‌بوک و اینستاگرام گرفته تا واتس‌اپ و هدست‌های واقعیت مجازی، بازتاب یافته است.
در حالی که بسیاری از شرکت‌ها به دنبال هوش مصنوعی هستند که کارهای اقتصادی را خودکار کند، متا هدف خود را بر ایجاد هوش فراگیر که به هر فرد کمک کند تا به اهداف و آرزوهای خود برسد، متمرکز کرده است. این دیدگاه، هوش مصنوعی را به عنوان یک دستیار شخصی قدرتمند می‌بیند که می‌تواند در تمامی جنبه‌های زندگی روزمره، از افزایش بهره‌وری گرفته تا پرورش خلاقیت و روابط اجتماعی، نقش ایفا کند.
هوش فراگیر شخصی در دسترس است
در یادداشت جدیدی که مارک زاکربرگ منتشر کرده است، او با صراحت اعلام می‌کند: «در چند ماه گذشته ما شروع به دیدن نشانه‌هایی از خودبهبودی سیستم‌های هوش مصنوعی‌مان کرده‌ایم. این بهبود در حال حاضر کند است، اما غیرقابل انکار. توسعه هوش فراگیر اکنون در دسترس است.» این جمله، سنگ بنای چشم‌انداز او را تشکیل می‌دهد و نشان‌دهنده اعتقاد راسخ او به پیشرفت‌های اخیر در زمینه هوش مصنوعی است. این خودبهبودی سیستم‌ها، که به آن‌ها امکان یادگیری و توسعه مستقل را می‌دهد، نویدبخش جهشی بزرگ در توانایی‌های هوش مصنوعی است.
این دیدگاه زاکربرگ بر این اصل استوار است که هوش مصنوعی نه تنها به بهبود سیستم‌های موجود کمک می‌کند، بلکه راه را برای خلق و کشف چیزهای جدیدی باز می‌کند که امروزه قابل تصور نیستند. او پیش‌بینی می‌کند که این فناوری در سال‌های آینده، توانایی‌های بشریت را به طرز بی‌سابقه‌ای افزایش خواهد داد و زمینه‌های جدیدی را برای پیشرفت در علم، بهداشت و فرهنگ فراهم خواهد کرد.
در طول تاریخ، پیشرفت‌های تکنولوژیکی همواره به بشر کمک کرده‌اند تا از تمرکز بر بقا رها شده و به سمت کارهای با ارزش‌تر و خلاقانه‌تر حرکت کند. زاکربرگ این روند را با مثال کشاورزی مقایسه می‌کند که ۲۰۰ سال پیش ۹۰ درصد مردم را به خود مشغول کرده بود. او معتقد است هوش فراگیر نیز در همین راستا، سطح بهره‌وری انسان را به حدی ارتقا خواهد داد که افراد بتوانند بیشتر بر خلاقیت، روابط و لذت بردن از زندگی تمرکز کنند.
این چشم‌انداز، فراتر از یک پیش‌بینی تکنولوژیکی، بیانگر یک فلسفه انسانی است. زاکربرگ هوش فراگیر را نه تنها به عنوان یک ابزار قدرتمند، بلکه به عنوان یک کاتالیزور برای “عصر جدیدی از توانمندسازی شخصی” می‌بیند. در این عصر، افراد “توانایی بیشتری برای بهبود جهان در جهاتی که خود انتخاب می‌کنند” خواهند داشت، که این امر به معنای افزایش عاملیت و اراده فردی است.
نبرد دیدگاه‌ها: متا در برابر OpenAI
یکی از نکات برجسته در یادداشت زاکربرگ، تمایز ظریفی است که او بین دیدگاه خود و «دیگر شرکت‌ها در صنعت که معتقدند هوش فراگیر باید به صورت متمرکز برای خودکارسازی تمام کارهای با ارزش هدایت شود» قائل می‌شود. این جمله به نظر می‌رسد اشاره‌ای تلویحی به OpenAI، رقیب اصلی متا و هدف اصلی جذب نیروهای این شرکت باشد. OpenAI تعریف خود از هوش عمومی مصنوعی (AGI) – پیش‌ساز هوش فراگیر – را به عنوان «سیستم‌های بسیار خودکار که انسان‌ها را در بیشتر کارهای با ارزش اقتصادی بهتر انجام می‌دهند» بیان می‌کند.
سم آلتمن، هم‌بنیان‌گذار و مدیرعامل OpenAI، اخیراً در کنفرانسی در واشنگتن دی‌سی اظهار داشت که هوش مصنوعی باعث خواهد شد کل رده‌های شغلی «به طور کامل، به طور کامل از بین بروند» و از خدمات مشتری به عنوان یکی از حوزه‌هایی نام برد که سیستم‌های هوش مصنوعی خودکار احتمالاً بر آن تسلط خواهند یافت. این دیدگاه، هرچند واقع‌بینانه به نظر می‌رسد، نگرانی‌هایی را در مورد آینده نیروی کار و تأثیر اجتماعی هوش مصنوعی ایجاد می‌کند.
در مقابل، زاکربرگ چشم‌انداز متفاوتی را ارائه می‌دهد: «در متا، ما معتقدیم که پیگیری آرزوهای فردی توسط مردم، همواره مسیر پیشرفت ما در گسترش رفاه، علم، بهداشت و فرهنگ بوده است. این امر در آینده نیز اهمیت فزاینده‌ای خواهد داشت… به نظر می‌رسد بقیه این دهه، دوره تعیین‌کننده‌ای برای مشخص کردن مسیری خواهد بود که این فناوری طی خواهد کرد و اینکه آیا هوش فراگیر ابزاری برای توانمندسازی شخصی خواهد بود یا نیرویی متمرکز بر جایگزینی بخش‌های وسیعی از جامعه. متا قویاً به ساخت هوش فراگیر شخصی که به همه توان می‌بخشد، اعتقاد دارد.»
این تفاوت در دیدگاه‌ها، محور بحث‌های جاری در مورد اخلاقیات و کاربردهای هوش مصنوعی است. در حالی که خودکارسازی مشاغل می‌تواند به افزایش بهره‌وری و ایجاد ثروت منجر شود، دیدگاه متا بر این باور است که ارزش واقعی هوش مصنوعی در توانایی آن برای ارتقاء و غنی‌سازی زندگی فردی نهفته است، نه صرفاً جایگزینی نیروی کار انسانی.
تناقض یا همگرایی؟ دیدگاه‌های آلتمن و زاکربرگ
اما نکته جالب اینجاست که دیدگاه زاکربرگ در واقع شباهت‌های زیادی به دیدگاه سام آلتمن در وب‌سایت شخصی‌اش، تقریباً یک سال پیش، دارد. آلتمن نوشته بود: «این اتفاق یکباره نخواهد افتاد، اما به زودی قادر خواهیم بود با هوش مصنوعی کار کنیم که به ما کمک می‌کند بسیار بیشتر از آنچه بدون هوش مصنوعی می‌توانستیم، انجام دهیم؛ در نهایت هر یک از ما می‌توانیم یک تیم هوش مصنوعی شخصی، پر از متخصصان مجازی در زمینه‌های مختلف، داشته باشیم که با هم کار می‌کنند تا تقریباً هر چیزی را که می‌توانیم تصور کنیم، خلق کنند.»
این هم‌پوشانی نشان می‌دهد که با وجود تفاوت‌ها در تاکید، هر دو رهبر فناوری به پتانسیل هوش مصنوعی برای افزایش توانایی‌های فردی و خلق ارزش‌های جدید باور دارند. در حالی که زاکربرگ بر جنبه شخصی و توانمندسازی تاکید می‌کند، آلتمن نیز به مفهوم «تیم هوش مصنوعی شخصی» اشاره دارد که می‌تواند به افراد در «خلق تقریباً هر چیزی» کمک کند.
تنها ماه گذشته، آلتمن در وبلاگ خود دوباره نوشت: «ما (کل صنعت، نه فقط OpenAI) در حال ساختن یک مغز برای جهان هستیم. این مغز فوق‌العاده شخصی و برای همه آسان خواهد بود؛ ما فقط با ایده‌های خوب محدود خواهیم شد. برای مدت طولانی، افراد فنی در صنعت استارتاپ‌ها «ایده‌پردازان» را مسخره می‌کردند؛ افرادی که ایده‌ای داشتند و به دنبال تیمی برای ساخت آن بودند. اکنون به نظر می‌رسد که روز آن‌ها در آفتاب فرا رسیده است.»
این نقل قول از آلتمن، با وجود تمرکز OpenAI بر خودکارسازی، به وضوح نشان می‌دهد که او نیز به پتانسیل هوش مصنوعی برای کمک به افراد در تحقق ایده‌هایشان و تبدیل شدن به «ایده‌پردازانی» کارآمدتر باور دارد. این امر نشان‌دهنده یک همگرایی پنهان در دیدگاه‌های این دو رهبر است، جایی که هر دو به نحوی به آینده‌ای باور دارند که در آن هوش مصنوعی نقش کلیدی در توانمندسازی انسان‌ها ایفا خواهد کرد.
آینده هوش فراگیر: یک ابزار توانمندسازی
مارک زاکربرگ تاکید می‌کند که همگرایی فناوری و نحوه زندگی مردم، کانون توجه متا است و این امر در آینده اهمیت بیشتری پیدا خواهد کرد. او پیش‌بینی می‌کند که افراد زمان کمتری را در نرم‌افزارهای بهره‌وری و زمان بیشتری را به خلق و ارتباط اختصاص خواهند داد. هوش فراگیر شخصی که ما را به طور عمیق می‌شناسد، اهدافمان را درک می‌کند و می‌تواند به ما در دستیابی به آن‌ها کمک کند، به مراتب مفیدترین خواهد بود.
او معتقد است که دستگاه‌های شخصی مانند عینک‌ها که زمینه ما را درک می‌کنند—زیرا می‌توانند آنچه را ما می‌بینیم، آنچه را ما می‌شنویم، و با ما در طول روز تعامل دارند—به دستگاه‌های محاسباتی اصلی ما تبدیل خواهند شد. این دیدگاه، هوش مصنوعی را نه تنها به عنوان یک نرم‌افزار، بلکه به عنوان یک جزء جدایی‌ناپذیر از تعاملات روزمره ما با جهان می‌بیند، که از طریق دستگاه‌های پوشیدنی مانند عینک‌های واقعیت افزوده تجربه می‌شود.
زاکربرگ همچنین به دغدغه‌های ایمنی اشاره می‌کند. او می‌گوید: «مزایای هوش فراگیر باید تا حد امکان به طور گسترده با جهان به اشتراک گذاشته شود. با این حال، هوش فراگیر نگرانی‌های ایمنی جدیدی را ایجاد خواهد کرد. ما باید در مورد کاهش این خطرات سخت‌گیر باشیم و در مورد آنچه که تصمیم به متن‌باز کردن آن می‌گیریم، دقت کنیم.» این تعادل بین نوآوری و ایمنی، یک چالش کلیدی در توسعه هوش مصنوعی است.
دهه جاری به عنوان دوره تعیین‌کننده‌ای برای مسیر این فناوری و اینکه آیا هوش فراگیر ابزاری برای توانمندسازی شخصی خواهد بود یا نیرویی متمرکز بر جایگزینی بخش‌های وسیعی از جامعه، شناخته می‌شود. متا با منابع عظیم، تخصص و توانایی ارائه فناوری به میلیاردها نفر از طریق محصولاتش، هیجان‌زده است که تلاش‌های خود را به سمت ساخت این آینده متمرکز کند.
همانطور که زاکربرگ در انتهای یادداشت خود می‌گوید: «متا قویاً به ساخت هوش فراگیر شخصی که به همه توان می‌بخشد، اعتقاد دارد.» این جمله، جوهر چشم‌انداز او را در بر می‌گیرد و نشان‌دهنده تعهد متا به توسعه هوش مصنوعی است که نه تنها پیشرفته باشد، بلکه به طور عمیق با نیازها و آرزوهای فردی انسان‌ها همسو شود.
